Dövme Ne Zaman Bulundu?
Dövme insanlık tarihinin en eski kültürlerinden biridir. İnsanların dünyayı ve kendilerini anlama çabalarının farklı sonuçlarından biri olarak bedene müdahale etme gelişmiş. Takılar, dövmeler, piercingler vs hep bu arayışın ürünleri. Tarih içinde farklı sebepler ve tekniklerle insanlar hep dövme yapmışlar. Tarih boyunca farklı dövme yapım tekniklerine rastlıyoruz. Her zaman dönemin gelişen teknik olanakları sınırında yapılmış olan dövme, bölgede bulunan doğal malzemelere göre de değişiklik göstermiş. Hayvan kemikleri, metal iğneler, dikenler, kömür, is, kök boya gibi sayısız dövme malzeme kaynağı tarih içinde kullanılmış.
Dövme Kaç Yıldır Yapılıyor?
Dövme dünyanın her kıtasında, her tarihsel kesitteki uygarlıklarda kendisine yer bulmuş durumdadır. Güney Amerika’da ve Antik Mısır uygarlıklarında dövme malzemesi olarak kullanılan iğneler, Avrupa ve Asya kıtasında bulunan kimi malzemelerle çizimler dövmenin delilli geçmişini milattan önce 10-12 bin yıllarına kadar taşıyor.
Geçmiş toplumların geleneksel dövmeleri o toplulukların toplumsal düşünüş, anlayış ve davranış modellerini kendinden sonraki nesle ve diğer toplumlara aktarılmasını sağlayan araçlar olagelmiş. Aynı ilk insanların mağara duvarları ya da sonrakilerin kilim motiflerinde hayat akışlarını işlemesi gibi dövme de benzer bir işlev görmüş.
MÖ 484- 425 tarihlerinde yaşamış olan Herodot ve MÖ 427- 347 yılları arasında yaşamış Platon’un eserlerinde detaylı olarak dövme ve dövme kültüründen bahsedildiğini görebiliyoruz.
Modern dünyada evrensel bir hal almış olan “tattoo” kelimesi kâşif James Cook’un 1769 yılındaki Polinezya adalarını “keşfi” ile ortaya çıkmıştır. James Cook’un “Endeavour” isimli meşhur keşif yolculuğu sırasında karşılaştığı Polinezya yerlileri binlerce yıldır kendilerine has bir dövme kültürünü sürdürmekteydiler. James Cook ve beraberindekiler adalarda karşılaştıkları insanları görünce oldukça etkilenmişlerdi. Tahiti dilinde, dövme yapılırken ortaya çıkan ritmik çakma ve vurma sesinin karşılığı olan “ta-tatu” sözcüğünden bugünkü tattoo kelimesi türemiştir.
İlk Dövme Nasıl Yapılmıştır?
Günümüzden 5300 yıl önce ölmüş olan Ötzi’nin bulunan mumyasının incelemelerinde dövmenin deride ince kesikler açıldıktan sonra kömürle ovuşturularak yapıldığı düşünülüyor. Ötzi’nin hikayesi için şu kaynağı okuyabilirsiniz.
Fransa’nın güneyinde bulunan Üst Paleolitik dönemden kalma bir mağarada çok sayıda dövme araç ve gerecine rastlanmıştır. Dövme yapımında kullanılan yedi parçalık bu “dövme seti” içerisinde “aşı boyası kalemleri”, “kemik dövme dibeği”, “pigment kabı”, “kemik spatula”, “aşı boyası ve kil paleti”, “sivri kemik iğneler” ve “çeşitli çubuklar” bulunmaktaydı.
ABD Nashville’deki Tennessee bölgesinde yapılan arkeolojik araştırmalarda bulunan hayvan kemiklerinden yapılmış aletlerin incelendiğinde sürpriz bir bilgi ortaya çıktı. Yerli Amerikalılar yaklaşık 5.520 ila 3.620 yıl önce bu aletleri dövme yapmak için kullanmışlar.
Dövmeyi Kim Buldu?
Dövmeyi bulan ya da icat eden birisi tabii ki yok. Dövme farklı dönemlerde farklı kişilerce defalarca teknik olarak bulunmuş ve geliştirilmiş. Her coğrafya kendi imkanları ya da yaşam kültürüne göre dövmeyi yorumlamış diyebiliriz.
Türklerde Dövme Kültürü
Sergei Rudenko isimli Rus arkeoloğun yönettiği bir ekip tarafından 1993 yılında Altay dağlarının eteğinde yer alan Pazırık Vadisi’nde mumyalanmış cesetler bulunan bir höyük bulundu. 2500 yıl öncesine ait olduğu belirlenen bu mumyalarda kaplan, geyik, yılan, dağ keçisi ve balık gibi efsanevi yaratıkların tasvirlerine rastlanmıştır.
Pazırık ve bölgedeki farklı kurganlardan çıkan bulgulara göre eski Türk toplumlarında dövme bir soyluluk simgesi gibiydi. Alp, soylu veya savaşta kahramanlık gösteren kişilerin yüzlerine vücutlarına dövme yaptırdıkları görülüyor. Ayrıca Türk şamanlarının yaptırdığı dövme ve benzeri süslemelerin kökeninde kem gözlerden korunma arzusu yatmaktadır. Bu dövme ve süsler o dönemin inançlarına göre tılsım etkisi gösteriyor, kötü tılsımlara karşı koruyucu oluyordu.
Türk kültüründe dövme kelimesinin karşılığı olarak damga ya da tamga kelimeleri de kullanılmış. Kaşgarlı Mahmut Divanı Lügat it Türk kitabında tamga için “herhangi bir şeyin üzerine vurulan işaret, alamet, alamet-i farika, marka” ifadelerini kullanmış.
Türk kültüründe insanlar için de hayvanları içinde dövme yapıldığı bilinmektedir. Türklerin en eski yazıtlarından biri olarak kabul edilen “Açura Yazıtları”nda dövmeden bahsedildiğini görürüz. “Bunsuzdu kara saçlarım. Bunsuzdu kirpiklerim. Dağlarda, sayısızdı damgalı yılkılarım. Savaş ordumun gücü, yedi bin oğlan idi. Henüz yaşım on yedi. Ölüm, pek erken geldi.” Buradaki şiirde görüldüğü gibi atlara yapılan damga tekniği belirtiliyor.
Kül Tigin anıtında yazılan bir anekdotta Kül Tigin’in anıt mezarının yapımında “mimar”, “süsleme sanatçısı” ve “mezar taşı ustası” yanı sıra “damgacılar” da görev almış. Şöyle yazıyor anıtta: “OnOk oğlum Türgiş hakanından damgacı Makaraç ve damgacı Oğuz Bilge geldi. Kırgız hakanından Tarduş İnançu Çor geldi. Türbe yapıcısı, süsleme sanatçısı ve mezar taşı ustası olarak Çin imparatorunun yeğeni General Çang geldi.”
Türkler simgeleri farklı boy ve sülaleleri tanımlamak için kullanmışlar. Kabilenin ortak malı olan mera, otlak, hayvanlar, kilim, çadır üstlerine konak yerleri, yol kavşakları ve otlaklardaki taş-kaya gibi yerlerde, kapılara, duvarlarda kullanmışlar. Aynı işaretlemeler damga tekniği ile el, yüz, göğüs ve pazuya dövme olarak da kullanılmış.
Osmanlı’da Dövme
Osmanlı geniş topraklarda farklı toplumları ele geçirmiş bir imparatorluk olduğu için bulunduğu coğrafyalarda farklı dövme kültürleri hep yaşayıvermiş. Ancak Osmanlı devlet yapısına en yakın dövme izlerini yeniçerilerde görmekteyiz. Adına Orta denilen yeniçerilerin bağlı oldukları askeri birliklerin her birinin bir simgesi vardı. Yeniçeriler bu simgeleri vücutlarında dövme olarak da yaygın bir biçimde kullanmaktaydılar. Yeniçeriler dışında Osmanlı donanmasında da oldukça yaygın olan dövme kültürü kendi teknikleriyle yüzlerce yıl nesilden nesile aktarılmış.